The God-Shaped Hole

"What else does this craving, and this helplessness, proclaim but that there was once in man a true happiness, of which all that now remains is the empty print and trace? This he tries in vain to fill with everything around him, seeking in things that are not there the help he cannot find in those that are, though none can help, since this infinite abyss can be filled only with an infinite and immutable object; in other words by God himself." - Pascal (1623-1662) 

Vanochtend kwam ik bij toeval uit bij het blog van Keith Bakker. Hij schrijft vanuit de gevangenis in Lelystad hoe het hem vergaat. Vorige week schreef hij over onvoorwaardelijke liefde of eigenlijk meer over dankbaarheid en dat is een heel indrukwekkende tekst geworden.
Halverwege de tekst noemt hij The God-Shaped Hole. Ik zocht het natuurlijk meteen op met Google en vond een mooie tekst van de Amerikaans theoloog Glenn F. Chesnut. Hij refereert in dit verband dus aan de filosoof en wiskundige Pascal waarvan hij bovenstaande quote opgenomen heeft. Ik kende de term niet, maar het gevoel dat erbij hoort des te beter. 
Zelf heb ik lang gedacht dat 'this craving,' zoals Pascal het noemt, het gevolg was van de dood van mijn vader toen ik zeven jaar jong was. Die gebeurtenis is mijn persoonlijke verdrijving uit het paradijs. Ik ben blijven hunkeren naar een terugkeer naar die veilige, liefdevolle wereld van voor mijn vaders dood, maar niets hielp.
De afgelopen jaren, toen ik mezelf op mijn zoektocht beter leerde kennen, bleek dat die hunkering een universeel menselijk gevoel is. Wij mensen zijn immers fundamenteel eenzaam. Je zou onze geboorte ook kunnen zien als een verdrijving uit het paradijs en in het verlengde daarvan beweerde Pascal wellicht dat "all that now remains is the empty print and trace [of true happiness]."
Dat gevoel van fundamentele eenzaamheid, daar verzetten we ons tegen. Pema Chödrön was de eerste die mij uitdaagde dit gevoel te verkennen. Ook Bieke Vandekerckhove vertelt in haar boek De smaak van stilte heel openhartig hoe moeilijk, maar vooral waardevol het was om in haar eigen woestijn te durven verblijven.
Ik vermoed dat je die woestijn zou kunnen zien als The God-Shaped Hole. En dat daar God tot je spreekt.

Verdrijving uit het paradijs

Masaccio

The big silence

Tijdens de meditatiesessie van vandaag merkte ik al snel hoe onrustig ik was. Ik vertelde Kwan Yin dat ik even naar mijn 'Plekje van Ontspanning' van de alfatraining wilde om dan later bij haar terug te komen voor de meditatie. Maar terwijl ik dit voorstelde begreep ik al dat dit dus niet de manier is waarop ik met de dingen om wil gaan.

Ik richtte me weer tot Kwan Yin met al mijn onrust. Merkte op waar hij voelbaar was en wat het met me deed. Hoe ik me moest weerhouden om er niet voor weg te lopen. Uiteindelijk zakte het gevoel mijn lijf uit de aarde in. Ik lag in Kwan Yins armen, mijn hoofd tegen haar zachte boezem.

Totale vrede.

Het is zo eenvoudig. Blijf erbij, loop niet weg. Iedere keer dat ik de moed heb om dit te doen word ik beloond met een glimp van de Oneindigheid. Het is de boodschap van Pema Chödrön: blijf erbij als een ware krijger, want dit is wat zich aandient, dit is nu jouw werkelijkheid, jouw leven. Leef het. Doe je dat niet, dan ben je als een levende dode.  

Ik zag gisteren de eerste aflevering van The big silence, een Britse serie over vijf mensen die acht dagen de stilte ingaan. De abt die het stel begeleidt zegt het heel mooi: "Silence is de gateway to your soul and your soul is the gateway to God."

En zo is het. 

foto: Joyce van den Beuken

Compassie en vriendelijkheid

BEGIN WITH KINDNESS TO YOURSELF

We are all in this together. So when you realize that you’re talking to yourself, label it “thinking” and notice your tone of voice. Let it be compassionate and gentle and humorous. Then you’ll be changing old stuck patterns that are shared by the whole human race. Compassion for others begins with kindness to ourselves.

Pema Chödrön

Cool loneliness

Loneliness is not a problem.
Loneliness is nothing to be solved.
The same is true for any other experience we have.

Wij zitten allemaal in hetzelfde schuitje. We zitten in een lichaam waar we al dan niet blij mee zijn op een plek waar we al dan niet blij mee zijn in omstandigheden waar we al dan niet blij mee zijn. Tegelijkertijd realiseren we ons dat het leven in wezen een verdomd eenzame bedoening is.
"We are fundamentally alone and there is nothing anywhere to hold on to," zegt Pema Chödrön.
Tegelijkertijd is ze er heel stellig over dat die eenzaamheid geen probleem is. Niet opgelost hoeft te worden. Net zoals al die andere stekelige ervaringen niet opgelost hoeven te worden. Juist niet, want het zijn toegangspoorten naar die ongekunstelde staat van zijn.
Het is zaak je open te stellen. Erbij te blijven. De neiging te weerstaan om naar links of rechts te gaan om je van die eenzaamheid vandaan te bewegen. Lukt je dat, dan sta je in het midden, zonder referentiepunt. Alleen. Daarin te rusten, noemt Pema Chödrön 'cool loneliness'. Je raakt er niet van over je toeren dat er geen oplossing is, dat je geen grond onder je voeten voelt.
Het mooie is dat die stekelige ervaringen als eenzaamheid en angst de toegangspoorten vormen tot die oneindige ruimte van ons menselijke hart. Ik hoef mezelf alleen maar met een liefdevolle en mededogende blik  te bezien om te voelen dat dit niet alleen mijn pijn is, maar de pijn van iedere mens.
Regelmatig mediteren helpt me die middenweg te gaan. Uit dat geconditioneerde te blijven, weg uit dat verhaal dat mij vertelt wat er allemaal niet goed is.
Het helpt mij de weg naar mezelf terug te vinden zodat ik er kan zijn voor mezelf.

illustratie: Barbara Tammes

Leven vanuit verbondenheid

Gisteren in bed zag het er allemaal donker en somber uit. Ik was me er volledig van bewust dat het mijn gedachten waren die mij dat gevoel bezorgden.
Stop! riep ik mezelf toe. Ik voelde hoe lekker ik op de matras lag en hoorde de stormwind buiten. Niets aan het handje.
En toch heb ik daar moeite mee. Is dat nu de manier? Is dat niet gewoon een geval van mindfull je kop in het zand steken?
Af en toe weet ik het echt niet meer. Wanneer mag ik me met recht zorgen maken en wanneer mag ik met recht de conclusie trekken dat er rigoureuze maatregelen vereist zijn? Wanneer ben ik de zaak aan het goedpraten doordat ik alleen maar mijn zegeningen wil tellen?
Met andere woorden: Hoe krijg ik De Waarheid onder al die stront vandaan?
Gisteren keek ik naar de volgende twee afleveringen van Six Feet Under. Nate wordt 40 en op zijn 'surpriseparty' verzucht hij dat hij het maar een verdomd eenzame bedoening vindt. Leven. De vrouw naast hem wijst hem er fijntjes op dat hij toch een vrouw heeft en een kind. Ja, maar het is eenzaam. Je wil echt contact, maar je kunt er nooit van op aan dat er iemand is als jouw trein aankomt. Zoiets zegt hij. Ik snapte hem helemaal.
Het lijkt wel of ik steeds beter besef hoe eenzaam het leven is als het me niet lukt om buiten mijn eigen beperkte ikje te kijken. Lukt het me niet te leven vanuit verbondenheid, dan blijf ik dobberen op een grote oceaan. In m'n eentje. Me druk maken over een mislukt leven. Me eenzaam voelen. Ook al heb ik familie en een paar lieve vriendinnen om me heen.
Ik heb Pema er weer eens bij nodig, merk ik. Dat is niet erg, ben dankbaar dat zij er is als wijze raadsvrouw op mijn pad.

En wat was het goede nieuws vandaag? Mijn gips is vanochtend losgesneden met een soortement van cirkelzaag! Ik ben heerlijk onder de douche geweest, heb mijn verwaarloosde voet gescrubt en ingevet en mijn benen lekker glad geschoren. Wat een zaligheid!

Het verlangen

Ik lees Zweven op de vleugels van de ziel van Oriah Mountain Dreamer. De kracht van creativiteit, daar gaat het boek over. Ik lees dat wat ik tegenwoordig zo graag doe, niets met creativiteit te maken heeft: "Hoewel routinematige bezigheden zoals afwassen of sneeuwruimen, mits met aandacht gedaan, inzicht en vreugde kunnen schenken, laat de voorspelbaarheid van het verlangde resultaat weinig ruimte voor creativiteit, oftewel de impuls van de taak zelf is voldoende om hem te volbrengen."
Het is waar wat ze zegt. Daarom ben ik diep van binnen zo treurig. Creatief werk vereist moed en een open geest. Het vraag erom dat ik iedere keer weer opnieuw begin alsof het de eerste keer is. Het vraagt van mij dat ik het onvoorspelbare, het onbekende instap. "Het idee dat we slechts één keer hoeven te beginnen, dat als we eenmaal zijn begonnen het vanzelf makkelijker zal worden om de tijd, de energie, de inspiratie of de lijn erin te vinden, kan het werk tot een abrupt einde brengen," zegt Oriah.
Heel goed, want dat is één van de mythes waarmee ik af te rekenen heb. Ik ga samen met Oriah de kunstenares in mij verleiden, tot leven te wekken. Vandaag wordt een studie/werkdag. Mijn diepste verlangen is weer eens blootgelegd. Ik voel weer wat stromen.
Vanochtend zaten er twee opmerkelijke boodschappen in mijn mailbox. Eén van Pema Chödrön en één van mijn nichtje A. die een prachtige surprise had gemaakt voor school. Beide berichten maakten mij bewust van wat er leeft in mij: allelei opstakels en muren die ik met een onbevooroordeelde nieuwsgierigheid kan benaderen, maar ook een diep verlangen om mooie dingen te maken.

"Om ons te verbinden met het creatieve proces, om elke dag ten volle te leven, moeten we de weg terug zien te vinden naar onze bereidheid om steeds opnieuw te beginnen." (blz. 43 Zweven op de vleugels van de ziel)

kunstwerk van mijn nichtje A.

Ik laat los en laat God

We spenderen een enorme hoeveelheid energie in een poging de vergankelijkheid en dood buiten de deur te houden, zegt Pema Chödrön. Op haar grijp ik graag terug 'when the going gets tough.'
Ik ben er nog niet uit of ik nu juist altijd beducht ben geweest voor dit zware weer of dat ik mezelf onbewust toch altijd heb voorgehouden dat dit anderen overkomt, maar mij niet. Vreemd.
Het lijkt wel of de impact van de dingen niet tot mij door wil dringen. Daar is het wellicht ook nog net te vroeg voor en daarvoor zijn er nog teveel onduidelijkheden.
Rond mijn keelgebied voel ik een soort bol van energie. Ik weet niet veel van chakra's, maar wel dat het keelchakra met het uiten van emoties te maken heeft. Ik hou rekening met het allerergste en voor dat allerergste ben ik heel bang.
Ik probeer erbij te blijven. "Door eenvoudigweg hier te blijven, ontspannen we ons steeds meer zodat we bij de open dimensie van ons wezen terechtkomen. Het voelt aan als uit een fantasie stappen en je ontspannen bij de waarheid," zegt Pema. Dat herken ik en het helpt me.
De situatie is spannend en onzeker. Er is angst. Tegelijkertijd kan ik af en toe voelen dat me niets anders te doen staat dan hier bij te blijven en mijn ene voet voor de andere te zetten.
Ik laat los en laat God.

wilde rozemarijn in het Zuid-Limburgse heuvelland

Radicale aanvaarding

"Moeilijk, moeilijk, moeilijk, moeilijk, moeilijk..." zingt Brigitte Kaandorp regelmatig door mijn hoofd. Op zo'n moment kan ik alleen maar concluderen dat ik de focus mis. Dan lijkt mijn hoofd gevuld met een brij van alternatieven. Geen idee van wat bij me past. Om vreselijk moedeloos van te worden. De conclusie is dan ook dat ik nergens voor deug en dat er iets vreselijk mis is met mij.
Op dit soort momenten ben ik gevangen in 'de trance van onwaardigheid', zoals Tara Brach het verwoordt in haar boek Radicale aanvaarding. Ik ben niet meer in staat om de waarheid met betrekking tot mezelf te zien.
"Zij die het gevoel hebben niet goed genoeg te zijn, voelen zich vaak aangetrokken tot idealistische levensopvattingen die de mogelijkheid bieden een onvolkomen aard te zuiveren en te transcenderen. Deze zoektocht naar perfectie komt voort uit het idee dat we onszelf dienen te veranderen voordat we van onszelf kunnen houden. We drinken wellicht gretig de boodschap in dat we in de kern van ons wezen goed en volmaakt zijn, maar voelen ons nog steeds buitenstaanders, ongenode gasten op het feest van het leven."
Oei.
Tara Brach schrijft heel eerlijk en is daardoor heel confronterend. Haar boodschap van radicale aanvaarding sluit naadloos aan bij die van Pema Chödrön. Zij leerde mij al om te blijven bij wat is. Op die drempel te blijven staan en alles intens te ervaren. Wat er ook is, hoe pijnlijk het ook is, en daarin te ontspannen.
Radicale aanvaarding is een heel mooi boek en ik ga er weer in lezen. Geloof dat dit fragment niet voor niets onder mijn aandacht is gebracht vandaag.

Ver buiten gedachten over recht en onrecht

ligt een veld. Daar zal ik je ontmoeten.

Als de ziel zich tegen het gras vlijt,

is de wereld zo vervuld

dat voor woorden geen plaats is.

Gedachten en taal, zelfs het woord 'elkaar',

zijn daar overbodig.

- Roemi

Stilte

Stilte, ik heb je lief, zeg ik vol overtuiging. Toch is het lang niet altijd gemakkelijk om van de stilte te houden.
Als ik stil sta en even stop met wat ik aan het doen ben, is dat eigenlijk nooit gemakkelijk. Alle zintuigen gaan open en ik concentreer me op wat er is. Meestal is dat veel. Niet alleen komt er veel van buiten op me af, maar vaak blijkt er nog meer binnen in mij aan de gang. De neiging om dan maar gauw weer door te gaan met wat ik aan het doen was is dan heel groot. Het is beangstigend om stil te staan en te ervaren.
Ik neem dan heel bewust het besluit om erbij te blijven. Ik denk aan Pema Chödrön en haar wijze woorden. Dat het zo belangrijk is om de smaak van hopeloosheid te pakken te krijgen. Of, zoals Catharina Visser het verwoordt: aanwezig te blijven bij de sluimerende pijnen van het leven.
Als ik eenmaal besloten heb om erbij te blijven, dan lijkt het bijna alsof ik fysiek kan voelen hoe mijn hart haar deuren open zet. Alsof mijn hart mij beloont voor het getoonde vertrouwen. Er gaat iets stromen dat eerder tegengehouden werd door die dichte deur.
In die stroom mag alles er zijn zoals het is. Het wordt opgemerkt en mag meestromen, God weet waar heen.
Ik merk dat het steeds rustiger en stiller wordt in mij.
Ik merk dat ik mij geopend heb en voel me verbonden met alles en iedereen, nu en in alle tijden.

Leven is bewegen

"Als je niet weet wat je moet schrijven, is dat het beste begin," zei Martin Bril.
Ik weet het vandaag allemaal niet meer zo goed. Dat ik niet weet wat ik moet schrijven is daarvan nog het minst verontrustend. Op dit soort dagen mediteer ik met hoop op verbetering van mijn 'toestand'. Not done, in wezen, dat snap ik goed.
Natuurlijk weet ik dat het niet erg is om het allemaal niet meer zo goed te weten. Natuurlijk. Ik ken de wijsheid van Pema Chödrön uit mijn hoofd. Uit mijn hoofd. Daar heb je het al.
Om kort te gaan staan mijn ervaringen van deze ochtend haaks op die van gisteren, toen ik de weidsheid van de tao ervaarde.
Wat ik dan ga doen is opruimen, een was in de wasmachine doen, thee zetten, internetten, de was ophangen. En terwijl ik mezelf zo bezig hou blijft er een vervelende brom die mij wil laten weten dat dit toch zonde is van de lege ochtend. Of ik wel weet wat ik allemaal met die drie lege uren had kunnen doen. In die tijd had ik een gedicht kunnen schrijven, een begin van een boek of een prietplaatje kunnen maken.
Tot ik de qoute van Martin Bril las. Tuurlijk. Gewoon beginnen, schrijf maar iets op. Kom in beweging. "Leven is bewegen," zegt Samuel L. Lewis, "in wat voor richting dan ook. Alleen degene die niet beweegt, komt niet aan."
En nu hoor ik de kinderen thuiskomen. De ochtend is voorbij. Met op de valreep nog een schrijfbeweging.

In het reine

Tijdens de meditatie voelde ik hoe onrustig mijn lijf aanvoelt vanochtend. Een wat snelle hartslag en dat gevoel onder stroom te staan. De neiging om op te staan en iets te gaan doen is dan heel sterk.
Ik ben blijven zitten, zoals een 'leerling' van Pema Chödrön betaamt. Besefte dat die onrust mij wilde doen opstaan en bewegen om mij te beschermen. Door dat inzicht werd het gevoel erger en kwam er ook angst omhoog, waardoor de wens om op te staan nog groter werd. Ook de angst heb ik verteld dat ik begrijp dat het allemaal goed bedoeld is, maar dat ik niet meer op die manier ga reageren. Ik vertelde dat ik een stille ruimte ontdekt had, diep van binnen. En dat ik niet meer weg ga lopen als ik het gevoel heb overspoeld te worden, maar in plaats daarvan naar deze stille ruimte ga. Dat heb ik dus gedaan. Het voelde alsof ik onderdook, met boven mij de golfslag van de onrust. Het mooie was dat ik me van beiden tegelijk bewust was.
In die stilte begreep ik dat ik twee dingen nodig heb. Het eerste is 'vertrouwen'. In het leven en daarmee in mezelf. Het tweede is 'het vermogen te vergeven'.
Iedere zaterdag lees ik de rubriek "Het laatste woord" op de laaste bladzijde van het NRC. Hierin praten mensen over hun laatste levensfase. Afgelopen weekend vertelde een moeder hoe ze achterbleef met drie jonge kinderen nadat haar man een einde aan zijn leven maakte. "Ik ging maar door met normaal doen," staat er boven het artikel. Ze vertelt hoe de dingen gegaan zijn en ook mis gingen, maar ook hoe ze er nu mee omgaat. "Door ons verleden samen op te ruimen, kom ik met mezelf in het reine - zo ervaar ik dat," zegt ze op het eind. Zo mooi, hoe eerlijk en duidelijk ze vertelt over haar leven en hoe ze er op terug kijkt.
We kunnen ons huis opruimen, en dat is ook goed, maar dat is triviaal vergeleken met restjes troep in de kelder van onze psyche die om actie schreeuwen. De deur is goed gesloten, de rest van het huis is aardig op orde, maar hoe dicht die deur ook is, we weten dat er daar beneden nog iets ligt wat opgeruimd moet worden.
Ik heb Kwan Yin gevraagd me te helpen. Niet te denken dat ik klaar ben als ik dit fysieke huis op orde heb, maar door te pakken tot ik me helemaal bevrijd heb.

Mijn woestijn

Deze titel heb ik van Bieke Vandekerckhove gejat. Zij heeft mij met haar tekst op mijn plek gezet.
Gisteren had ik een erg moeizame dag. Het komt er op neer dat ik op zo'n dag denk dat het nog iets moet worden met mij. En natuurlijk dat ik het vertrouwen mis dat me dat ooit zal lukken.
Tegen de avond las ik het stukje van Bieke met deze titel. Zij vertelt dat een vriend haar vertelde van zijn verlangen zich terug te trekken in één of andere woestijn. Dat verlangen herken ik maar al te goed. De realiteit terugbrengen tot het basale waardoor ik alles helder ga zien.
En wat doet Bieke dan? Zij reageert prompt: "Tot elke woestijn is een mens bereid. Overal wil hij gaan zitten. Zolang het maar niet zijn eigen woestijn is."
Zo.

Ze bekent dat ook zij haar eigen woestijn schuwt. De medogenloze hardheid ervan.
"Toch is het de enige woestijn die voor mij werkelijk woestijn is. Het is mijn woestijn. Als ik ergens in de woestijn wil gaan zitten, is dit de woestijn die ik moet durven betreden. Op hoop van zegen...
Wegen zijn er daar niet. Water al evenmin. Ik sterf er dood na dood.
Als ik geen kracht zoek in God, ben ik verloren."
Ik moest meteen denken aan Pema Chödrön, die vertelt dat ze vroeger een tekst aan de muur had hangen die luidde: "Alleen indien we ons keer op keer blootstellen aan vernietiging, kan het onverwoestbare zich in ons manifesteren."

Gisteren heb ik wat langs de rand van mijn woestijn lopen ijsberen. Ik werd heen en weer geslingerd tussen gedachten die weer emoties opriepen en de stem in mijn hoofd die mij opriep er niet in mee te gaan. Onder dat gerumoer ligt een schat verborgen, die ik door alle onrust niet gevonden heb. Misschien durf ik de volgende keer wel mijn woestijn in te lopen om daar gewoon te gaan zitten en te luisteren naar wat die mij te vertellen heeft.

Ten volle leven

Vanochtend bracht ik mijn kinderen naar de trein, waar oma klaar stond om hen mee te nemen voor een korte logeerpartij. Ze gingen bij het raam zitten zodat ik nog even naar hen kon zwaaien. Ik zag mijn dochters toch wat betrokken gezichtje, maar zwaaide vrolijk lachend door en wierp en hen kushandjes toe.
Weer terug in de stationshal liep ik als een kip zonder kop de Bruna in, stond besluiteloos met de nieuwste Opzij in mijn handen, kocht hem toch maar niet, en vervolgens liep ik de trappen naar de bussen voorbij. In de bus voelde ik pas echt het wanhopige gevoel waardoor ik zo van de kaart geraakt was.
"Weglopen voor de indringendheid van onze ervaring is als het ware de dood prefereren boven het leven," stelt Pema Chödrön in het hoofdstuk dat ik vandaag lees. Hoe waar. Dit is wat er gebeurt. Ik loop weg voor het nare gevoel, wil er iets fijns voor in de plaats (even een tijdschrift kopen) en daarmee wijs ik mijn ervaring af.
Opeens begrijp ik helemaal hoe ik niet ten volle leef als ik wil dat het leven aan mijn voorwaarden moet voldoen. Dat doet het natuurlijk niet. En als ik dan vervolgens alles afwijs wat niet aan mijn beeld van een fijn leventje voldoet, dan wil ik dus van de helft van mijn ervaringen niets weten. "De dood is vast willen houden aan wat je hebt en ervoor zorgen dat iedere ervaring je bevestigt en feliciteert en je het gevoel geeft dat je het helemaal voor elkaar hebt," zegt Chödrön. "Ten volle leven, helemaal mens en volledig bewust zijn betekent voortdurend uit het nest verstoten worden."
Het gekke is dat ik dit alles al vele malen eerder in andere bewoordingen gelezen heb. Vandaag vallen deze woorden op hun plek. Het wolkendek is opengebroken en alles lijkt lichter en gemakkelijker.
Is dat niet mooi op deze dag van de vrijheid?

Ten diepste eenzaam zijn

Als ik mediteer of gewoon op een ander moment stil word, voel ik diep van binnen de laag van de eenzaamheid.
Dat klinkt heel treurig en soms is het dat ook. Maar vanochtend realiseerde ik me dat in ieder van ons deze laag te vinden is. Het is de laag die erbij hoort. De laag waar de Amerikaanse psychiater Yalom aan refereert als hij ons vertelt dat ieder mens 'ten diepste eenzaam is'.
Ik vind het een heel confronterende laag, daar diep in mij. Verbijsterend in zijn helderheid en rauwheid. Ik ga er vaak voor op de loop. Dingen doen. Afleiding zoeken. Vanochtend was  het even anders. Ik kon erbij blijven en me realiseren dat dit een pijn van alle mensen is. Een onverstoorbare eenzaamheid, was het eventjes.
Ik denk dat dit is wat Pema Chödrön bedoelt als ze schrijft: "Zou je het als een gouden kans kunnen aangrijpen als je 's morgens wakker wordt en zomaar opeens het hartzeer van vervreemding en eenzaamheid voelt opkomen? Zou je je, in plaats van jezelf te kwellen of het gevoel te hebben dat er iets verschrikkelijks gebeurt, op dat moment van verdriet en verlangen kunnen ontspannen, zou je de onbegrensde ruimte van het menselijk hart kunnen voelen? De volgende keer dat je de kans krijgt kun je het eens proberen."
Ik denk ook dat dit voelen van de onbegrensde ruimte van mijn menselijke hart de stap is die ik nog te nemen heb. Dat dit met compassie te maken heeft. Dat dit de verbinding herstelt. Het besef dat deze pijn een universeel gegeven is, schept de band met mijn medemensen waardoor ik me met hen verbonden voel en dat werkt heel troostend.

Een konijn merkte mijn toestand

Ik was triest op een dag en ging wandelen;

ik zat neer in een wei.

Een konijn merkte mijn toestand en

kwam naderbij.

Dikwijls is er niet meer nodig dan dit -

zo dicht bij schepselen te verkeren

die zo vol weten,

zo vol liefde zijn

dat zij niet - 

redeneren,

ze staren slechts met

hun 

geweldige begrip.

Een gedicht van de 16e-eeuwse mysticus Sint Jan van het Kruis

Op de drempel blijven

Het is druk in mijn hoofd. Er wordt heel wat af gewikt en gewogen. Mijn hersens hebben het er maar druk mee. In een strakke regelmaat wordt er gecheckt of er een beslissing genomen kan worden.
Ondertussen leef ik mijn leven. Word ik heen en weer geslingerd doordat ik meteen interpretaties loslaat op mijn ervaringen. Een telefoontje van mijn moeder, die dat stoppen duidelijk geen goed idee vindt, een inderdaad wel heel hoge rekening die betaald moet worden, mijn vriendin S. die wel heel verheugd kijkt als ik vertel dat ik er nu toch echt mee wil kappen, de badkamer die er toch wel erg afgeleefd uitziet, de lol die ik heb in het schrijven van dit blog, en ga zo maar door.
Goede raad blijkt dan opeens heel dichtbij in de boekenkast te staan. Mijn blik viel op Als je wereld instort van Pema Chödrön. Wat een kanjer van een mens is dit! Heb je het boek nog niet, dan hoop ik dat je jezelf er een keer blij mee maakt.

"Ruimte laten voor het niet weten is het allerbelangrijkste."
"Als onze wereld instort en we op de drempel van het onbekende staan, is de test voor iedereen op die drempel te blijven en niet te concretiseren."
"Bij die wankelheid blijven, dat is het pad van de ware bewustwording. Genoegen nemen met die onzekerheid, leren je te midden van de chaos te ontspannen, leren niet in paniek te raken - dat is het spirituele pad. Het onder de knie krijgen dat we onszelf betrappen, onszelf vriendelijk en meedogend betrappen, dat is het pad van de krijger."

Dat op die drempel blijven, dat is inderdaad de kunst. Niet concretiseren, maar blijven bij die wankelheid.
Ik voel in heel mijn lijf hoe moeilijk dit is. O, wat wil ik graag concreet weten wat ik moet doen.
Mijn directrice verwoordde afgelopen vrijdag dit 'op de drempel blijven' door mij alle ruimte te geven in dit 'niet weten'. Ze raadde me aan zoveel ruimte te nemen als ik nodig meende te hebben. Ik mocht er tegelijkertijd op vertrouwen dat zij haar eigen ruimte wel zou bewaken.
Ook in de klas kan ik dit pad van de krijger oefenen. Dit mezelf vriendelijk en meedogend betrappen is daar de plek bij uitstek voor. Ik ga er heen en zie wel wat er gebeurt. Net als afgelopen vrijdag. We zullen zien hoe alles zich ontwikkelt. Stoppen kan ik op ieder moment, dat hoef ik nu niet te doen 'omdat het nu maar eens afgelopen moet zijn'.
Tijdens mijn meditaties oefen in ik het waarnemen wat er gebeurt binnenin en buiten mijzelf. Ik oefen mijzelf erin dit te doen zonder er een waardeoordeel aan vast te plakken omdat ik besef dat ik daarmee verdeeldheid creëer.
Dit blijven bij wat er gebeurt, dat is de leer, zegt Pema Chödrön. Dat ik kan blijven bij wat er gebeurt en me er niet van distantieer, dat ik die bewustheid kan vinden in mijn verwarring, dat is de opdracht.
Ik ben dus voorlopig op die drempel te vinden.

Als je wereld instort
Pema Chödrön
Uitgeverij Ten Have
ISBN 978-90-259-5887-9

Kamer met uitzicht

En toen las ik verder in Dit is het begin en stuitte op een verontrustend stukje dat me de hele verdere dag en avond bezig gehouden heeft:
"Het ego is als een kamer voor jezelf, een kamer met uitzicht, met de temperatuur, de geur en de muziek waar jij van houdt. Jij wilt je zin hebben. Jij wilt gewoon een beetje rust, een beetje geluk. Dat is wat jij wilt, gewoon: "Laat mij nou effe!"
Maar hoe meer je in die richting denkt, hoe meer je erop uit bent het leven zo te laten lopen dat het jou altijd van pas komt, hoe banger je wordt voor andere mensen en voor wat er zich buiten jouw kamer afspeelt." (blz. 62)
Zo. Daar kan ik het mee doen.
Het mooie is dat ik dit fragment las nadat ik een prachtige documentaire zag uit 2007 over Bieke Vandekerckhove, een Belgische vrouw waarbij op 19-jarige leeftijd ALS geconstateerd werd. Zij heeft de smaak van de stilte leren kennen en het lijkt erop dat het haar ziekte tot een halt heeft geroepen. Ook haar meditatieleraar, Ton Lathouwers, komt aan het woord en hij eindigt de documentaire ermee te constateren dat "niets helpt". En dat heeft geen betrekking op Biekes ongeneeslijke ziekte, maar op ons allemaal als wij weer menen "iets" gevonden hebben waarvan we denken dat het ons gaat verlossen.
Wat hebben deze twee zaken nu met elkaar te maken? Wat ik me realiseer is dat ik inderdaad een kamer voor mezelf creëer. Sterker nog, ik heb er een in huis, waarin ik me graag terugtrek. Als ik ga mediteren is dat ook een terugtrekken, want ik ben nog helemaal met mezelf bezig. O, wat ben ik toch bezig. Ontzettend bezig met 'het goed doen'.
Is mijn mediteren, mijn fascinatie voor alles wat met godsdienst en spiritualiteit te maken dan helemaal niets anders dan een manier om uit te vinden hoe ik "het goed kan doen"? Zo goed, dat ik met trots naar mezelf kan kijken zodat ik de pijn van het afgescheiden zijn niet hoef te voelen?
Ton Lathouwers zegt daarover in de documentaire dat dit één van de valkuilen van meditatie is, dat je je terugtrekt. Hij zegt dat het dan belangrijk is je te realiseren dat het jouw pijn, jouw bodemloosheid is, maar tegelijkertijd ook die van iedereen. Die volgende stap is essentieel.
En als je diep genoeg doordringt, sta je voor "die muur zonder doorgang" en zie je geen uitweg meer. Je kunt dan alleen maar constateren dat niets helpt. Als je je daar volledig aan over kunt geven, dan ontstaat er iets van een weg, zegt Bieke in haar boek De smaak van stilte. "Er is iets dat mij doet gaan, dwars door de nacht... in tranen, en toch ongebroken." Deze weg opende zich in stilte.
Diep van binnen heb ik al heel vaak geroepen dat het nog niet erg genoeg is. Blijkbaar is het voor mij erg lastig om me te openen zonder dat ik voor deze blinde muur sta. Ik blijf liever nog even in mijn bed liggen, terwijl ik fris en uitgeslapen naast mijn bed had kunnen staan.
En dan is het zaak om toch met mededogen naar mezelf te kijken. Dit hoort erbij. Hier sta ik nu. Dit is het begin.




De smaak van stilte
- hoe ik bij mezelf ben gaan wonen- 
Bieke Vandekerckhove
Uitgeverij Ten Have / Lannoo
ISBN 978 90 599 5979 8

Bodhichitta

Gisterenavond las ik in het boek Dit is het begin van Pema Chödrön en werd geraakt door haar beschrijving van het boeddhistische begrip bodhichitta. Het is ons ontwaakte hart, dat wij doorgaans nog niet ontdekt hebben. Door training van de geest begint er iets in ons te rijpen; een vertrouwen in ons hart, in bodhichitta.
Bodhichitta is ons hart, ons gewonde, murw gemaakte hart, zegt Chödrön. En dan doelt ze niet op ons fysieke  hart. Als je het zou onderzoeken zou je uiteindelijk een gevoel van tederheid vinden, vermengd met een soort droefheid. Deze droefheid is niet het gevolg van iets dat iemand ons heeft aangedaan. Dit is een inherente droefheid, een droefheid die geen oorzaak heeft; deze droefheid is ons aangeboren, het is de erfenis van onze familie en wordt ook wel het 'zuivere hart van droefheid' genoemd. (zie blz. 21 van het boek)
Ik was geraakt door deze beschrijving. Ik kan dit gewonde hart van mij vertrouwen. Alles wat ik daarvoor hoef te doen is alles licht te maken, zegt Chödrön. Zowel als ik zit te mediteren, als in mijn dagelijks leven. Laat alles zacht en ontspannen zijn.
Meditatie helpt mij dit liefdevol, zacht en aandachtig zijn te oefenen. Doordat ik iedere dag mediteer laat ik mezelf voelen dat het genoeg is dat ik mijn best doe. Dat ik niet perfect hoef te zijn en dat ik dat dus ook niet moet gaan proberen.
Ik kan niet 'als een kind zijn' (zie twee blogjes terug) als ik vanbinnen een wandelend slagveld ben. En dat ben ik als er continu een strijd plaatsvindt tussen goed en kwaad, juist en verkeerd. De waarheid is dat er geen tegengestelden bestaan, zegt Chödrön. De Boeddha is goed en kwaad tegelijk, rein en onrein, het bestaat allemaal naast elkaar. Het hoort er allemaal bij.
Als ik wil zijn als een kind, zodat God niet iedere keer de in-gesprek-toon krijgt als hij me belt, dan hoef ik alleen maar te beseffen dat alles erbij hoort. Ik neem het waar. Ik ben bewust. Ik til er niet zo zwaar aan (beschouw alles als een droom, zegt Chödrön) en laat het los.
Ook de gelukzalige momenten.

Dit is het begin
Pema Chödrön
ISBN 90-6963-339-6